ليکوال: ډاکټر مبارک علي
ژباړه: بارکوال مياخېل
د مجلې ګڼه:۱۰مه
د مجلې د چاپ نېټه:جنوري . مارچ ۲۰۱۶
بحث يو هنر دى چي د تمدن په بهير کښي مهذب کېداى او وده کولاى شي او په ټولنه کښي د محبوبيت د موندلو په نتيجه کښي د تخليقي ادبياتو، هنر او سياست د توليد سبب کېداى شي. بحث د يوې ژبې د بډاينې انځورګري کوي، د مناسبو کلماتو، شوخۍ او د بيان بېلابېل طرزونه کارول د اورېدونکي او مخاطب پام ځان ته را اړولاى شي. سټيفن ميلر پخپل کتاب (بحث، د ورکېدونکي هنر تاريخ Conversation, a history of Declining Art) کښي له لرغونې زمانې تر نن ورځې د بحث په زړه پورې تاريخ ورکړى دى، دى وايي د ښکار او ډلګيو په زمانه کې- چي لا ژبې بشپړه وده نه وه کړې- د خبرې د رسولو لپاره له نخښو او علامتونو کار اخيستل کېده. د وخت په تېرېدو سره چي انساني ابادۍ ښکاره شوې، په ژبه کښي توري زيات شول، رزمي شعرونه او داستانونه وليکل شول، د ليک دې لرغوني طرز د مکالمې بڼه واخيسته.
د سومېري تمدن له ٥٠٠٠ ميلادمخکښي پېړۍ څخه را پاته نمونه د يوه خادم او بادار تر منځ مکالمه ده. خادم ورڅخه غواړي چي ده ته دي د برابرۍ په سترګه و کتل شي، خو بادار يې په ځواب کښي ورته وايي چي ته خو زما خادم يې، زما تر لاس لاندې او زما په اجاره يې. ځکه نو بادار حتى د هغه د وژلو حق هم درلود. د خادم ځواب وو، چي تر څو يې بادار د ده خدمتونو ته اړ وي، نه شي کولاى چي بې ده ژوند وکړي او په درو ورځو کښي به و مري.
موږ په پخواني هند او د يونان په ادبياتو کښي هم د بحث او مکالمې بڼه موندلاى شو. سوکرات( سقراط) (مړ. ٣٩٩م م) د آتن په ښار کښي مکالمه ډېره مشهوره کړه، چي له خلګو يې د پېچليو فلسفي تصوراتو په اړه په ساده ټکيو کښي پوښتنې کولې او پر هغوى يې ټينګار کاوه چي ځواب ورکړي. دا ډول مکالمې سوکرات او د هغه مخاطبين فکر کولو او د ورځنيو اخلاقي ارزښتونو په پلټنه اخته کړل، همدا يوناني روايت ؤ چي په ګډو غونډو کښي برخوالو بېلابېل موضوعات وڅېړل، بحثونه او ويناوې يې پر وکړې. اپلاتون (افلاطون) (شاوخوا. ٣٤٨ م م) هم پخپله «جمهوريه» کښي د مکالمې همدا بڼه خپله کړه.
روميانو هم پخپل کلتوري ژوند کښي د يونان د بحث روايت خپل کړ. سيسرو (مړ. ٤٤م م) پخپل يوه ليک کښي چي خپل زوى ته يې ليکلى، هغه ته توصيه کوي، چي څنګه بايد خپل نظر څرګند کړي او خپل بحث ته پام وکړي. په منځنيو پېړيو کښي چي پر ورځني ژوند د مذهب غلبه وه، چاته اجازه نۀ وه چي له مذهب پرته پر بله موضوع بې ډاره خبري وکړي. دې کار د بحث هنر د مذهبي تعليماتو تر خپرولو محدود کړ، چي په نتيجه کښي يې د فلسفي نظرياتو د بيان او د ادبي تخليقاتو چينه وچه شوه. د رنېسانس په راتګ سره د کليسا واکمني پاى ته و رسېده او د بيان ازادي واکمنه شوه، د بحث هنر وده وکړه او په اروپا کښي ګڼ شمېر کتابونه خپاره شول، چي خلګو ته د بحث کولو چل ور زده کړي.
په پېرس کښي رستورانونه د علمي مرکزونو په توګه و پېژندل شول. دغه رستورانونه د شتمنو ښځو وو، چي ليکوال، هنرمندان، سياسيان او موسيقاران به ورته راتلل. روسو (مړ. ١٧٧٨)، دېنس ديدرو (مړ. ١٧٨٤)، مونتسکيو (مړ. ١٧٥٥) او نور نوميالي پوهان به بې ناغې دې رستوران ته راتلل او تر خپل منځ به يې پر هنر، ادبياتو، فلسفې او سياست باندي بحثونه کول. انګرېز ليکوالان ايډورډ ګيبن (مړ. ١٧٩٤) او ادم سميت (ايډم سمتهـ)(مړ. ١٧٩٠) به هم د پېرس دغو رستورانونو ته راتلل، چي د ښار په کلتوري ژوند کښي يې ډېر ښه رول تر سره کړ.
بلي خواته په انګلستان کښي قهوه خانې د علمي فعاليتونو په مرکزونو بدلي شوې. لومړنۍ قهوه خانه په ١٦٥٠م کال په اکسفورډ کښي جوړه شوه، چي ډېره مشهوره شوه او وروسته بيا په لندن کښي هم په سلګونو قهوه خانې پرانستل شوې، چي د ډاکټر سيمويل جانس (مړ. ١٧٨٤) او جيمز بازويل (مړ. ١٧٩٥) په شمول نور ليکوالان، هنرمندان او سائنسپوهان به په ډېره تنده او لېوالتيا ورته راتلل. ګيراکانو به په يوه شاهي سکه د يوې پيالې چايو تر څنګ هملته په ارامه فضا کښي ورځپاڼه هم لوستله او په ګېنټو به يې له خپلو ملګرو سره بحثونه کول.
کلبونه بيا يوه بله اداره وه چي د علمي ناستځايونو په توګه را څرګند شول. د بېلابېلو خلګو د ناستو لپاره بېل کلبونه جوړ شوي وو او ښځو ته د دغو کلبونو د غړيتوب اجازه نۀ وه. دغه کلبونه به ډېر پراخ وو او نارينوو پکښي له يو بل سره ليدلاى شواى، شراب يې پکښي څښلاى شواى، ډوډۍ يې پکښي خوړلاى شواى او د خپلي دلچسپۍ پر بېلابېلو موضوعاتو يې بحثونه کولاى شواى.
په اوسنۍ نوې او پرمختللې زمانه کښي د بحث هنر د ټيکنالوجۍ د نويو ايجاداتو له امله کم شوى دى. کله چي رېډيو د ژوند برخه شوه، خلکو غوره وګڼله چي په کورونو کښي پاته شي او د رېډيو خپروني واوري، چي خبرونه، موسيقي، ډرامه او سياسي بحثونه به پکښي خپرېدل. د ټيلويژن له ايجاد سره ټولنيز ژوند په بشپړه توګه بدل شو او د کورنۍ له غړيو سره د ټيلويژون کتل عادي خبره شوه، دې کار له کوره بهر له ملګرو او خپلوانو سره د ليدو مخه ونيوله. په وروستيو کلونو کښي خو موبايل ټليفون او انټرنيټ خلګ په کور کښي دننه هم په کوټو (خونو) کښي بنديان و ساتل. له يوه بل سره د ګډو ناستو او بحثونو پرېښوولو د ژبو لغوي پانګه او د اظهار روش ډېر زيات اغېزمن کړل.
په هغو هېوادونو کښي چي زورواکي او نظرياتي ګوندونه پکښي واکمن وو، د بحث هنر د نورو سببونو له امله تر اغېز لاندې ؤ. د سټالن په روسيه او د هټلر په جرمني کښي خلګ د هر څه په ويلو کښي محتاط وو، ځکه چي د دوى خبري د پټو استخباراتي ادارو له خوا رپوټ کېدلې او دوى ته يې سرخوږى جوړولاى شو. د ډار او ترهې په داسي فضا کښي د خلګو د بحثونو چينې ودرېدې او وچي شوې. موږ په پاکستاني ټولنه کښي هم د مذهبي افراطيت له ورته سختدريځۍ سره مخامخ يو، چي د خلګو پر احساساتو مو د ډېري وړې غلط فهمۍ په نتيجه کښي هم تور پوري کېږي.
موږ د ټيلويژنونو په سياسي بحثونو کښي هم د بحث د زوال ننداره کولاى شو، چي ګډونوال پکښي د بحث او مکالمې پر ځاى په نورو د خپل نظر د منلو لپاره تر خپل منځ جګړې کوي. په دغو بحثونو کښي په اردو ژبه کښي د انګرېزي توريو او جملو په کارولو سره د ژبي د تحريف او خرابۍ ننداره کولاى شو، چي په بشپړه توګه د اردو ژبي بڼه ور بدلوي او د عامو خلګو له پوهېدلو يې باسي. د دوى د بحث عمومي انګېزه دا وي، چي څنګه د خپل حريف مخته په لوړ ږغ د خپل دريځ دفاع وکړي او هغه پرېنږدي چي د دۀ پر نظرياتو و ږغېږي، ځکه نو د مکالمې او مذاکرې پر ځاى د يوه تن وينا يا برغزو ځيني جوړه شي. د زغم او تهذيب نشتوالى د ژبي ښائست او د بحث هنر بدرنګه کړي.