ليکوال:افضل شوق
ژباړه:بارکوال مياخېل
د مجلې ګڼه:۹مه
د مجلې د چاپ نېټه:اکتوبر دسمبر ۲۰۱۵
افضل شوق له ژونده سره ډېره افضله مينه او شوق درلود، په همدې مينه پسې را وتلى ؤ چي د ژوند د ګلبشرې (شلېدلى امېل) بېرته وپېي، په ډېره تنده او لېوالتيا د سهېل ختيځي اسيا پر لور (اووه ګامه مزل) ورپسې وكړي، د اروپا په ساړه زړۀ كښې (مزل په واورو باندي) هم ورپسې وكړي او (د لمر د كلي پر لور) هم ورپسې لاړ شي، له (پروني مخونه) سره د ميني په يو بل تړون خپلي معشوقې ته د خپلې ميني ريښتيني قصه وكړي او ورته ووايي (په لټون ستا د څېرې د سلو يار شوم)، خو ژوند لكه بې پروا معشوقه په ډېري ناشوقۍ هغه بې وخته له خپلي غېږي و ايست.
له فزيكي پلوه له موږه د بېل شوي شاعر افضل شوق ژوندۍ خبري به هغه تر ډېره ژوندى وساتي، هغه ته د خپل ژوند ترخو تجرباتو او مشاهداتو داسي خوږمن احساسات او ويښ فكرونه وركړل چي هغه يې د خپلي ټولني د بدلون او انقلاب لپاره د شعر او ادب د كروندې يو سپېڅلى بزګر ثابت كړ. هغه په دې كرونده كښې د ميني، عاطفې، بشريت او وفادارۍ داسي زړي(تخم) وكرل چي هم يې د خپلو خلكو په زړونو كښې د ژوند د ميني ګلونه را و ټوكول او هم يې د نړۍ د نورو ولسونو پام ور واړوه.
شوق غوښتل په خپلو شعرونو کښې نړيوالو ته خپل اولس ور وپېژني چي خلګ يې پر ژوند مين، خواخوږي او مينه ناک دي او په پرديو ناوليو دسيسو، د اور د ببوزي غوندي د ننګيالي، توريالي او مېړني په نومونو پرديو جګړو ته هڅول شوي او پارول شوي دي. د دۀ ارمان دا ؤ چي څنګه د خپلو خلګو له لاسه پردى ټوپک او پردۍ توره وكاږي او د علم په وسيله يې د ميني او ورورۍ خواږه ژوند ته را وبولي.
شوق د ژوند تر پايه پر داسي يوه اغزنه لاره سفر وكړ چي نۀ پکښې ستړى شو او نۀ يې غړی واچاوه، خو د دې سفر منزل ته د رسېدو ارمان يې چي د پښتونخوا له ((تاندي وڼۍ)) يې را وړى ؤ، بېرته په هماغه ياغي خاوره کښې نيمګړى، نيمه خوا په خپل سپېڅلي زړۀ کښې ورسره ښخ كړ. هغه ارمان دا ؤ چي په رنګ ځيږه خو په طبعيت خواږه خلګ دي، د نړۍ سيالان شي، څوک دي د خپلو شومو ارمانونو لپاره ژوند ورته دوږخ نۀ كړي، د ډوډۍ پر ځائ دي خپلي ويني په ونۀ خوري او نۀ دي په پردي اشر کښې د شر كار ترې واخيستل شي. همدې فكرونو د شوق ژوند ډېر ناكراره او هيجاني كړى ؤ، د خپلو خلګو وروسته پاته ذهنيتونو، رواجي مفكورو او مجهولو كړو وړو ډېر ځوراوه، زموږ د ادبياتو پر هغو اړخونو يې ډېر بد ويل چي د انساني ميني او ژوند پر ځائ خلګ جګړو او پاڅون ته پاروي، هغه په دې اختلاف کښې شعرونه هم وليكل او نثرونه هم، د ژوند په وروستيو کښې د هغه يوه مقاله (دَ پښتو ادب د لاري و ځوانانواديبانو ته يوپېغام، ( د نننيو ادبي رويو په تناظر کښې) هم تر ډېري پر همدې موضوع را څرخي، په يوه برخه کښې يې ليكي:
" زۀ د ادب د يو ادنى قاري په توګه ګوته هغو ليکوالانو ته ضرور نيسم چي اورپاشي کوي.... هو، لکه ځيني شاعران چي د سپېڅلي پښتون قام د بقا٫ و رنځ ته نۀ يواځي بارود لوګی کوي بلکې د ننګ په نامه د انا په غال کښې ځپل شوی پښتو د زخمونو د شفايابۍ دپاره يې دارو کوي هم، که څه هم د قام او ملت په غم کښې پړمخي پراته دغه خواخوږي ښه پوهېږي چي يوه دوستانه موسکا د جنګ تر ټولوزورورو وسلو څخه هم يوه داسي زوروره وسله ده چي د زړونو او ذهنونو واک په نۀ وخت کښې ترلاسه کولای شي، زۀ د يو آواره ګرد سېلاني پښتون په حېث د خپلو چکري مشاهدو په بنسټ دا خبره په يقيني توګه وړاندي کوم چي تر څو پوري موږ مينه د انساني سوکالۍ دپاره عامه نۀ کړو او سوکالي د انساني ښېګړي دپاره مرام نۀ کړو، نو انساني ښېګړه به د خوشحاله انساني معاشرت څخه دغسي د فرار لاري غواړي لکه دا نن چي يې موږ په ويښو سترګو خوبونه وينو، ګوا که څه ليکو په پښتو کښې، خو تش پښتنو ته هم نۀ، بلکې ټولي نړۍ ته، هغه په دې چي موږ په لوی سر انسانان خو هم يو او په انسانيت د پښتون قام بقا٫".
همدې اختلافونو د ژوند تر پايه له خپلي روښانه مفكورې وانۀ ړاوه او نۀ يې داسي شعر يا نثر وليكه چي د ژوند له ميني او ريښتيني ملت پالني يا نېشنليزمه پرته دي د چا ژبي، خاوري يا خلګو ته پکښې سپكاوى شوى وي.
د افضل شوق د شعر او نثر بله ځانګړتيا دا ده چي هره خبره په ښكاره كوي، هغه څه چي په ټولنه کښې يې ويني، احساسوي يې او فكر پرې كوي، د ريښتيني پيامبر په توګه يې وړاندي كوي، د دۀ پر سفرنامو باندي ځيني كسان دا نيوكه كوي چي ډېري لوڅي خبري يې په ډېره لوڅه ژبه كړي دي او دا نيوكه يې پر ځينو ازادو شعرونو هم كېږي. دلته ستونزه دا ده چي موږ ادبيات هم د رواجونو په چوكاټ کښې بندول غواړو، ادبيات لكه عطر خوږبويي خپروي او هيڅ ډول بنديزونه نۀ مني، خو ځيني خلګ چي له عطرو سره حساسيت لري، پر ځائ د دې چي خپل حساسيت يوه ناروغي وبولي، پر عطرو بد وايي. شوق رومانټيسيزم ته د ژوند او ميني د ريښتيني تصوير په سترګه كتلي او د يوه رياليسټ شاعر او ليكوال په توګه يې هر څه چي ليدلي او احساس كړي كټ مټ يې بيان كړي دي.
د افضل شوق د شعرونو لومړۍ ټولګه (شلېدلى امېل) چي شاوخوا درويشت كاله پخوا په ۱۹۸۸م كال کښې چاپ شوې ده، نۀ يواځي د هغه وخت بلكې د اوسنيو ډېرو شعري ټولګو سرداره ګڼلاى شو. د شلمي ميلادي پېړۍ د وروستيو لسيزو د ګوتو په شمېر څو شاعرانو په منځ کښې افضل شوق هم هغه شاعر ؤ، چي شعر يې د وخت له غوښتنو سره سمي، په تول پوره او داسي خبري لرلي دي چي هم خوند لري هم پند، هم هنر، هم ژبي او هم شعري تخنيكونو ته پکښې پام شوى دئ، له بده مرغه زموږ اكثره شاعران دا ټولي ځانګړتياوي نۀ لري چي داسي شعر ووايي:
د خوشحاله ژوند په تمه کله چېري کله چېري
مړی بخت په اوږو وړمه کله چېري کله چېري
زۀ يو پاڼه، وچه پاڼه، د سيلۍ د مخي پاڼه
ځان د مرګ له پښو ساتمه کله چېري کله چېري
ذكر شوي بيتونه زښت زيات روان، خواږه او د مفهوم له پلوه ډېر اوچت بيتونه دي. شاعر د يو دربدره انسان ژوند انځوروي چي خوشالۍ ته اړتيا لري. په دويم بيت کښې شاعر په ډېر مهارت او منطقي ډول ځان له پاڼي او مرګ له توپان سره تشبيه كړى، (ځان د مرګ له پښو ساتمه)، شاعر مرګ مجسم انځور كړى، چي يو څوک تر پښو لاندي كوي، په دغو بيتونو کښې (مړى بخت) او (د مرګ پښې) تركيبونو د شعر تصويري اړخ غښتلى كړى دئ. په دويم بيت کښې د (پاڼي) درې ځله كارول د تكرار حسن د صنعت له مخي د بيت موسيقي او آهنګ زيات كړى دئ. كه دا دواړه شاهكار بيتونه وبولو بده به نۀ وي.
(شلېدلى امېل) تر ډېره د شوق د ژوند او د خپلي ټولني دردونه راته انځوروي، په دې وخت کښې لا شوق سېلانى نۀ دئ او له خپلي كورنۍ مطالعې او مشاهدې څخه خپلو شعرونو ته تومنه وركوي، خپله مينه يادوي، د ژوند له ستړياوو، تڼاكو پښو-لاسونو، سلګيو، اوښكو او دردونو راته ږغېږي، چي هم د ټولني منظوم تاريخ دئ، هم ريښتيني حكايتونه:
لا مي مړ کړه لويه خدايه! لا مي کاڼی په وجود کړه
چي نۀ دغه زندګي وي او نۀ وي تنده او لوږه
د ناترسه وخت څاپېړي زما په مخ لګي او ژاړم
خود به ژاړم، چي مي اوښکي ماتوي تنده او لوږه
پورتني بيتونه د يوې طبقاتي ټولني د خلكو ژوند راته انځوروي، د شاعر كمال دا دئ چي د وږيو او بې ډوډۍ خلګو د زړۀ ږغ يې په ډېره هنري بڼه په داسي درد بيان كړى دئ چي هم شعري تنده ماتوي هم سړى يوې انساني غميزې ته متوجه كوي، دغو بيتونو يې د اجمل خټک (فرياد) نظم را په ياد كړ چي د لويو- لويو قدرتونو رب ته د خپل وږي او د دونياوي دوږخ په اور سوځېدلي اولس فرياد پكښې كوي، دا ډول شاعري او په ټولنيز ډول داسي ادبيات چي د خپل وخت دردونه انځوروي، تر هغو ادبياتو ډېر زورور وي چي ليكوال او شاعر پکښې تش د خيالي نړۍ غيرمنطقي او غيرمجسم انځورونه وړاندي كوي.
لكه يو زورور واكمن چي غلامان يې په وړاندي څه نۀ شي ويلاى، شوق ځان د ميني مريى بللى دئ:
دومره مجبور يم چي غندلی نۀ شم ظلم د يار
د خپلي ميني د جذبو د مرييتوب د لاسه
په سلګونو د شعر ټولګي به وپلټو، هر شاعر به وايي (يار مي ظلم كوي، د جانان اداګاني مي قتلوي، په هجر مي وژني) خو شوق د خپل محبوب ظلم ته د يوه ظالم واكمن له ظلمه سره تشبيه وركړې ده. د دې بيت ښه والى په دې کښې دئ چي هم د جانان ظلم پکښې په نوې بڼه بيان شوى او هم په غيرمستقيم ډول د ظالم حاكم ظلم ته اشاره شوې ده چي خلګ يې مريان ساتلي وي.
شوق هڅه كړې ده چي شعر يې له ساده خبرو او تش رديف قافيې ور هاخواته نوي څه هم ولري، په ذهن کښې يو نوى تصوير جوړ كړي او داسي څه ته په شعر کښې نوې ساه وركړي چي په عادي ژوند کښې تل د يوه كار لپاره كارول كېږي. لاندينى بيت يې دليل دئ:
د وصال په تمه ياره! ورځي شپې زما
د فراق په مېچن دومره مه اڼه
په مېچن کښې شيان هڼل كېږي او مثبته استفاده ځيني كېږي، خو دلته مېچن د فراق لپاره د استعارې په توګه كارول شوی دئ چي د شاعر او يار د وصال تر منځ شپې ورځي هڼي يا يې خوري، كېداى شي يو عادي شاعر ويلي واى چي د وصال په تمه مي ورځي شپې د فراق په غمو مه خوره، خو شوق نوې او منطقي خبره كړې ده. په اكثرو بيتونو کښې دې ته ورته له رواجي خبرو پرته خپلي خبري كوي:
بېرته راغبرګه شي زما چيغه له هر لوري د غرۀ
دا خپل احساس چي د ژوندون په تول مانده وګڼم
شوق كله كله ډېر باريک بين شي او ځينو له پامه لوېدليو شيانو ته يې پام شي. په غرۀ کښې چي څوک په زوره چيغه وكړي بېرته يې ازانګه را غبرګه شي، شوق وايي كه څوک د ژوند لپاره سالم احساس ونۀ لري هره چيغه (دلته چيغه د ژوند د هري هڅي په معنا دئ) به يې بې نتيجې را غبرګېږي. شوق چي ډېر حساس او د عالي احساس څښتن شاعر ؤ، چيغي يې تر نړۍ ورسېدلې خو خپل اولس يې دغه چيغي وانۀ ورېدې.
تږې اروا يمه د ژوند، ما کښې اوسېږي تنده
څومره چي زړۀ اوبه کوم، دومره زياتېږي تنده
(له كوهي چي څومره اوبه راخېژي هغومره ډېرېږي)، شاعر د تندي په اړه يو فطري واقعيت را اخيستى، ريښتيا هم د ژوند هره تنده په ماتېدو ختمېږي نۀ بلكې لا پسې زياتېږي. د شاعر د وېنا مقصد دا دئ چي انسان كه هر څومره موړ شي خو بيا به هم په زړۀ او اروا وږى وي.
د افضل شوق په شاعري کښې ډېر داسي تركيبونه هم په نظر راځي چي د شاعر خپل جوړ شوي تركيبونه دي. په شاعري کښې د تركيبونو او اصطلاحاتو خوند او ارزښت ډېر زيات دئ، ځكه د سړي پام له عادي خبرو يوې بلي فكري نړۍ ته اړوي. تركيبونه كه په شعر کښې وي، كه په نثر کښې بايد په منطقي ډول وتړل شي، چي په ريښتيني ژوند کښې يې تمه كېداى شي، نۀ داسي تركيبونه چي لوستونكي ته د شعر په مفهوم او خوند اخيستلو کښې خنډ پېښ كړي. د شوق په شعرونو کښې (ناترسه وخت، د باد اوږې، كچكولۍ سترګي، د وخت غاښونه، د مرګ پښې، پېغلي لمحې، د فراق مېچن، تورسري تلوسې، د ژوند شونډي، د مراد چينه، د حسرت چينه) او داسي نور جالب او خوندور تركيبونه ليدلاى شو، يو بيت يې را اخلو چي دا ډول تركيب پکښې تړل شوى دئ:
چي مَړې مي کچکولۍ سترګي په ديد وي
که دي بيا ملنګ د در يم، نوهم ښه يم
زموږ په شاعري کښې وږي سترګي، تږي سترګي او تږي لېمه تركيبونه ډېر كارول شوي دي، خو (كچكولۍ سترګي) ډېر نوى تركيب دئ، دا چي سترګو ته له كچكول سره تشبيه وركړل شوې او شاعر د خپل محبوب د ديدن په خيرات ځان ته ملنګ ويلي، خبره په نوي انداز شوې ده.
افضل شوق په شعر او نثر دواړو کښې ځانګړى سبک درلود، د سهېلي پښتونخوا د ګوتو په شمېر ليكوالو کښې شوق هم يواځينى هغه ليكوال ؤ، چي نثر يې سوچه ؤ، هنري او ژبنۍ ځانګړتياوي يې لرلې، شعر يې هم د ځينو ځانګړتياوو پر بنسټ بېل رنګ درلود، د ازاد او معرى نظم سبک خو يې د موضوع د لنډون، رومانټيک او عشقي خيالاتو او د كلماتو د جوړښت له امله هم مشهور ؤ. ارواښاد سعيدګوهر د هغه د شعري سبک په اړه وايي:
"د دۀ اصل خوبي دا ده چي د دۀ په شاعرۍ باندي د هيڅ شاعر اسلوب حاوي نۀ ښکاري بلکې داسي محسوسېږي چي افضل خپل اظهار پخپل انداز او الفاظ کښې کوي، د تقليد در تقليد په دې شاعرانه ماحول کښې زۀ دا د هغه لوی او د تعريف وړ جوهر ګڼم خو اسلوب يې تر اوسه د جوړښت په مرحله کښې دئ".
ارواښاد ګوهر دا خبره د شوق د شعرونو د دويمي ټولګي (په لټون ستا د څېرې) په سريزه کښې كړې ده، خو زۀ فكر كوم چي شوق په خپله لومړۍ ټولګه (شلېدلى امېل) کښې لا خپل جلا سبک لري، خو خبره د سبک په پېژندنه کښې ده، د سبک په اړه بېلابېل تعريفونه دي، ځيني پوهان د ليک ځانګړي طرز ته، ځيني د كلماتو انتخاب او كارولو ته، ځيني د خيال او فكر ځانګړي بيان ته، ځيني څه او ځيني څه ته سبک وايي، د افضل شوق شعر د ځانګړي شاعرانه ژبي، رومانټيک خيالاتو، د كلماتو د جوړښت، تركيبونو، تشبيهاتو او ساده ژبي له امله هم په معاصرو شاعرانو کښې بېل رنګ درلود.
ځګېروى لرم له درده دوې شېبې په ارام نۀ يم
په ما كښې مسلسل كوي ماتم خوږمني څړيكي
د شوق شعر موږ له دې امله هم پېژندلاى شو چي هغه تل غيرمجسم شيانو ته ژبه وركوي او د كلماتو د ظاهري معنا پر ځائ هغه ته خپله معنا وركوي، (په ما کښې مسلسل كوي ماتم خوږمني څړيكي)، شاعر په څومره شاعرانه هنر درد او څړيكو ته د ماتم نوم وركړى دئ. د شوق په شعر کښې د ميني او ژوند دردونه په داسي ژبه بيانېږي چي د لوستونكي فكر د يوې خيالي نړۍ پر ځائ واقعي ژوند ته ور ګرځوي، مثلاً هغه تل تنده، لوږه، ځګېروی، سلګۍ، آهونه، تڼاكي پښې- لاسونه، ټكور، زخمونه او څړيكي يادوي او مينه په داسي بڼه يادوي چي هم پرې د معشوق د ميني تنده ماتېږي او هم له ژونده سره، له انسانانو سره د ميني درس راكوي، فكر كوم دغه شعري سمبولونه، فكري لورى او شاعرانه منطق د افضل شوق د شعر سبک جوړوي.
نوميالۍ شاعره ډاكټره فريده هوډ سيفي د افضل شوق د شاعرۍ په اړه وايي:
"د شوق شاعري راته د طبعي ښکلا هنداره ښکاره شوه، هغه هنداره چي انسان پکښې د يوه زړۀ د تودې ميني او هيلو تصوير ليدای شي او دا تصويربرداري يا انځورګري په ښايسته ټکو او لوړ فکر داسي شوې ده چي لوستونکي يې لولي، نو يو ځائ ته يې بوځي، ولي هر تصوير ځانته يوه طبعي ښکلا او ډېري ژوري معناوي هم لري، مطلب مي دا دئ چي شوق د حقيقت پېژندګلوي او څېړني، په شاعرۍ کښې په ښه هنر کړي دي او ښکاري راته دا چي دغه شاعر ډېر ژور نظر او ژورفکر هم لري". ريښتيا هم شوق ژوره خبره په ډېرو ساده كلماتو کښې كوي، خو په داسي توګه چي هنر او موسيقيت هم ورسره ګډ وي:
څوک په اوښکو، څوک په مينه، څوک د خپل وجود په وينه
بل کړي هر څوک څراغونه، چي د شپې تيارې خورې شي
شاعر په شعر کښې (شپه) د ظلم، استبداد او غلامۍ په معنا راوړې ده او څراغ يې د روښانه سباوون لپاره د استعارې په توګه كارولى دئ، وايي كله چي د ظلم تيارې خپرې شي نو خلګ مجبوره دي چي يا د اوښكو په تويولو، يا د ميني په قربانۍ او يا د تن په وينو د روښانه سباوون پر لور تګ وكړي.
د شوق په شاعري کښې د ايهام د صنعت څرک هم ځائ ځائ وينو، له ډېرو شعرونو څخه يې غبرګي معناوي اخلو، استاد اسدالله غضنفر د ايهام د صنعت په اړه د (نوې ښكلا) په نامه پخپله يوه ليكنه کښې ليكي: " ايهام دې ته وايي چي شاعر په کلام کښې داسي کلمه يا عبارت راوړي چي حد اقل يوه نيږدې او بله لېرې معنا ولري او مخاطب په دوه کښې حيران شي چي د شاعر مطلب به کومه معنا وه"، په هغه شعر کښې چي د ايهام صنعت پکښې كارول شوى وي، يوه ظاهري معنا ځيني اخلو او بله تشبيهاتي، سمبوليكه يا استعاراتي معنا. يو بيت را اخلو:
اور اور بدن هم په دې خيال شي يخه واوره زما
چي كله ځان د لمر لالي سړه سايه وګڼم
په دې بيت کښې د لمر او واوري امتزاج ډېر ښه راغلى دئ، شاعر خپل محبوب ته له لمر سره او ځان ته له واوري سره تشبيه وركوي، لمر واوره ويلي كوي، وايي كله چي په هجر کښې ځان د خپل جانان سيورى وګڼم نو (اور اور بدن) مي هم د واوري غوندي ويلي شي.
سليم راز د هغه پر دويمه شعري ټولګه (په لټون ستا د څېرې) په سريزه کښې يو ځائ وايي:
"هغه مينه کوي او مينه عام کوي چي نېکي هم ده، صداقت هم دئ، انصاف هم لري او امن هم راولي خو د امن، انصاف، صداقت او ميني دپاره امن ضروري دئ ځکه د امن تبليغ او پرچار هم کوي او دا هر څه بنيادي طور د انسان سره تعلق لري ځکه هغه په خپلي شاعرانه فلسفه کښې او تر څه حده فلسفيانه شاعرۍ کښې انسان ته اوليت، فوقيت او اهميت ورکوي". ريښتيا هم د شوق په هر شعر کښې د انساني ميني خبره شوې ده، هغه د انسانانو تر منځ د كركي د له منځه وړلو په ارمان ؤ. په يو بيت کښې وايي:
د سرلوړۍ او د انا په غال کښې
و خوړ نفرت زموږ د کلونو تړون
په پورتني بيت کښې په ډېر ښكلي شاعرانه طنز سره زموږ په ټولنه کښې د سرلوړۍ نشې او د ځانغوښتني چاپېريال ته د طنز په ژبه اشاره شوې ده، چي خلګ مو سره پرې جنګېږي.
په (شلېدلي امېل) کښې دوه قافييزي غزلي، درې قافييزه او څلورقافييزه غزل هم شته، چي د شعري جوړښت او فكر دواړو له پلوه ښې دي، ډېر شاعران له صنعتونو سره جوړ نۀ دي او وايي چي په شعر کښې بايد فكر او مفهوم ته ارزښت وركړل شي خو فكر كوم چي د څو قافيوي صنعت غوندي اكثره شعري صنعتونه د شعري رياضت لپاره دي چي شاعر وكولاى شي په شعر کښې تجربې وكړي او د ښه شعر ليكلو هنر زده كړي.
دا د ميني لېونتوب دئ كه جنون دئ نۀ پوهېږم
زما د ويښو سترګو خوب دئ كه ژوندون دئ نۀ پوهېږم
كوڅه كوڅه د ژوندون سپېره پرته ده څوني
لمحه لمحه د سكون په وير اخته ده څوني
چېري د چا غريبي، چېري رسمونه د ښار
چېري ستړيا ستوماني، چېري خنډونه د لار
پورتنى لومړى بيت دوه قافييز، دويم درې قافييز او درېيم څلورقافييز دئ، د قافيو په داسي تجرباتي شعرونو کښې فكر، موسيقيت او وزن ته تاوان رسېږي، خو شوق هم د قافيو د صنعت شاعرانه شوق تر سره كړى، هم يې د شعر هنري او معنوي اړخ ته پام كړى دئ.
شوق چي د ساړه زيارت د تاندي وڼۍ كلي يو كليوال شاعر ؤ، شاعري يې د خپل چاپېريال په سوچه او خوږو كلماتو هم مړه ده، همدا سبب دئ چي د شعر ژبه يې ډېره روانه، خوږه، ساده او عام فهمه ده. د ځينو شاعرانو غوندي يې شعر ته تش د درنو كلماتو غاړګۍ نۀ دي ور په غاړه كړي، بلكې شعر يې د فكر او مفهوم له پلوه هم ډېر څه راته لري. د شوق كمال دا ؤ چي هر ډول شعر يې په ډېر استادانه ډول په داسي هنر وليكۀ چي كېداى شي ډېر ځيرک كره كتونكي هم د شعر د تخنيک، وزن او ژبي په برخه کښې د پام وړ نيمګړتيا پکښې پيدا نۀ كړي.
د شوق په شاعري کښې ګڼ شمېر مروج كلمات په سيمه اييز او لهجوي تلفظ تړل شوي دي، ممكن دا كار يې د ډېرو لپاره له معياري ژبي د سرغړوني او باغيتوب په معنا وي، خو دا كلمې په داسي بڼه په شعرونو کښې تړل شوي چي كېداى شي شاعر په غيرشعوري ډول دا كار كړى وي، كه يې د شعر هنري اړخ ته ډېر قوت نۀ دئ وركړى، خو په شعر کښې يې ډېر سلاست پيدا كړى دئ. هغه د (يا، څومره، دومره او نۀ پر ځائ لا، څوني، دوني او يه) تړي او شوق كله كله د ځينو كلماتو بڼه پخپله ور اړوي، مثلاً اووه رنګيځه، ستړجنه لار، مرګون او داسي نور ډېر توري شته چي شوق يې بڼه ور اړولې ده. دا كار يې كله كله د شعري اړتيا او موسيقيت له امله كړى او كله كله په دې خاطر كړى چي د دۀ د سبک په توګه وپېژندل شي.
په داسي وخت کښې چي د ډيورنډ تر ناولي كرښي دې غاړي ته ازاد شعر هسې ساه اخيستې وه او څو په شمېر شاعرانو ازاد شعرونه ليكل، افضل شوق د لنډ ازاد شعر په قالب کښې داسي نوي خبري وكړې چي تر دې پخوا ممكن نۀ وې شوي. سرور سودايي د (شلېدلي امېل) په سريزه کښې د شوق د ازادو شعرونو په اړه وايي:
"په لنډ نظم کښې په خصوصي توګه افضل شوق چي څومره په قدرت خپل مافی الضمير څرګندولی شي، هغه ډېر کم شاعران کولای شي".
دى په خپلو ازادو شعرونو کښې داسي موضوعات را اخلي چي د غزل په پرتله تر ذوقي او خيالي تمايلاتو يې فكري اړخ زورور وي او د دۀ ازاد شعرونه دا ځانګړتيا هم لري چي د لنډي قصې غوندي يو غښتلى پېغام او خوندور پاى لري. د (بايللى واک) په نامه ازاد شعر به يې را واخلو:
تا د ډوډۍ د رانيولو په نيت
د پلار نيکه
په ميراث پاته توُره
چي د خپلواکه ژوند
وروستۍ نخښه وه،
فقط په څو نوټونو څه خرڅه کړه؟
چي لوهارانو
د بادار په حُکم
و تاته بېرته ترې بېړۍ جوړي کړې
بايللى واک، معرى نظم سمبوليكه بڼه لري، چي د هېواد د تاريخي شتمنيو پلورلو ته پکښې په ډېر هنر او غيرشعاري ژبه اشاره شوې ده. پورتنى نظم ليكل شوى د ازاد شعر په بڼه دئ، خو دا بشپړ ازاد نۀ، بلكې ازاد معرى نظم دئ، يعني يواځي رديف قافيې نۀ لري، د مصرعيو سېلابونه يې برابر دي، د كوزي پښتونخوا د ډېر شاعرانو په ازادو شعرونو کښې دا ستونزه شته چي بې رديف او قافيو شعر ته ازاد وايي او يوه مصرعۍ په څو برخو وېشي. دا ستونزه د افضل شوق په ازادو شعرونو کښې هم شته، د دۀ د (شلېدلي امېل) او (په لټون ستا د څېرې) اكثره ازاد معرى نظمونه دي، فقط د ازاد شعر يوه مصرعۍ چي بايد په يوه ساه وويل شي په دوو او كله كله په دروو مصرعيو کښې سره وېشل شوې ده.
د شلېدلي امېل (تسليمي جذبې، د ضمير ږغ، دمامي (د انسان د خپلواكۍ په اړه ډېر شهكار نظم دئ)، اوږد مزل (د هلک او نجلۍ د ميني تر منځ ټولنيز خنډونه، ښه انځور دئ)، يوه پوښتنه (طبقاتي نظم، د وږي ماشوم انځور)، بېلېدل ګران دي) داسي نظمونه دي چي ډېري نوي خبري راته لري او ډېري خبري پر كېداى شي. دا نظمونه د فكر او هنر دواړو له پلوه شاهكار نظمونه دي. (په لټون ستا د څېرې) کښې يې هم ډېر داسي نظمونه شته چي د موضوع د نوښت له پلوه يې ښايي د پښتو نظم په تاريخ کښې سارى ونۀ ليدل شي. د شوق په شاعري کښې د خپلې ټولني پر خلګو، پر بې ځايونو رواجونو، غيرانساني كړو وړو او په ځانګړي توګه د جنګ او زمريتوب پر وياړونكيو كلكي نيوكي شوي دي. (تۀ به له بل سره سيالي څۀ وکړې ؟) ازاد شعر به يې سره ولولو:
ژړا په دې خبره نۀ
چي تۀ بې کوره شولې
يا له بچيانو څخه لېري
او بې اوره شولې،
ژړا په دې باندي کوم
چي ستا پتمني جامې
د شيرين ورور سره په غال
داسي پينې پينې شوې،
چي تۀ اوس شرم لا هم
سم پرې پُټولای نۀ شې
چرته شمله ؟
او د شملې د بيا ساتلو پښتو ؟
دا نظم هم زموږ د هغو وطنوالو پر مخ څاپېړه ده چي تش د ننګونو، مېړاني، زړورتيا او پت باټي وولي، خو په واقعيت کښې دوى د خپلو مېندو، لوڼو او خوېندو د پت او عصمت دښمنان دي. تر نثر په شعر کښې دا ډول نقد چي پکښې د ټولني ناوړه اعمال په ګوته شوي وي ډېر اغېز لري. د نظم موسيقيت، رواني او د ژبي خوږوالى هم د پام وړ دئ.
په (انسان....شهيدان او غازيان) نظم کښې شاعر انساني ظلم ته په پام سره وايي كشكې زۀ انسان نۀ واى، ځكه چي وايي يو انسان پخپله پر بل انسان ظلم كوي، بيا ځان ته انسان هم وايي. په دې نظم کښې د انسان هغه حيثيت چي خداى اشرف المخلوقات بللى، ډېر په ښه توګه په هنري بڼه وړاندي شوى دئ.
(بېرغونه) زموږ د هېواد د اوږدې غميزې يو ډېر ښه انځور دئ. دا نظم سبموليكه بڼه لري چي پکښې د افغانستان پر هغو جنګياليو د طنز په ژبه نيوكه شوې ده چي د واک په هوس يې خپل هېواد تباه او هېوادوال بې كوره كړل. د دې نظم هنري اړخ ډېر زورور دئ او په غيرمستقيم ډول حماسي رنګ او له وطن سره د شاعر مينه ظاهروي.
(پښتنې په خپل نظر کښې) زموږ د ټولني د ښځي ږغ دئ، پر ښځو د نارينه وو له خوا ظلم او د هغوى پر حقوقو تېرى چي يوه ښځه څومره ښه بيانولاى شي، نارينه يې هغومره توان او ادراک نۀ لري، خو شوق- چي د خپلي ټولني د ښځي مظلوميت يې له نزدې ليدلى- په دې معرى نظم کښې يې د ښځي ژوند په خورا هنر او له درده په ډكه ژبه انځور كړى دئ.
(جهاد فى سبيل الله) هم زموږ د جګړه ځپلي هېواد يو انځور دئ، چي يو ورور بل ورور وژني او كونډه ورېنداره ځان ته كښېنوي. په دې نظم کښې هم د هغو خلګو څېره بربنډه شوې چي د جهاد په ادعا خپل ورور- تربور وژني، خو مقصد يې د هغه ميراث، د هغه كونډه او د هغه هر څه د ځان كول وي.
پر ژوند مين شوق تل د ژوند لپاره شعر ليكلى، شعر يې د ژوند تابع ګرځولى او ژوند يې د ميني يو شى چي د افضل شوق په ټوله شاعري کښې يې زما پام ور اړولى، هغه د انساني ميني پرله پسې تبليغات دي، دۀ د انسانانو په زړونو کښې د ميني زړي كرل او را زرغونول غوښتل، دا چي هغه يو سېلانى شاعر ؤ او د نړۍ پرمختللي اولسونه يې ليدلي وو، غوښتل يې چي خپل دا وروسته پاته ملت هم د ميني په سندريزو اذانونو را ويښ كړي خو ملت يې لا هم د بدبختۍ په درانه خوب ويده دئ او دۀ هم زړۀ ستړى د تل لپاره سترګي ځيني پټي كړې. خپله مقاله به د ارواښاد افضل شوق د دويمي شعري ټولګي (په لټون ستا د څېرې) په وروستي ازاد معرى نظم پاى ته ورسوم، چي (وروستۍ دوعا) نومېږي:
دا مي دعا ده،
چي خالق دي د شيطان په لاره
چپ شوي ټول
د سړيتوب دښمنان
يو په يوه …
د سپېلنيو غوندي کړي لوګی
په هغو باندي …
څوک چي د امن ، سوکالۍ
او د رڼا په خاطر
عمرونه خوري په اندېښنو
خو، موسکاګاني وېشي
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
د کاپي کولو په صورت کي د دغه ليکني بشپړه لينک او د منبع يادونه حتمي ده.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ