ليکوال:رشيد احمد
د مجلې ګڼه:۹مه
د مجلې د چاپ نېټه:اکتوبر دسمبر ۲۰۱۵
.ماټوخان په ګاړه تاجک کښې په کال ١٩٣٥ کښې د اپريل په وړومبۍ نېټه زيږيدلی ؤ.هغه د خپل وخت د يوې نوموړي کورنۍ سره تعلق لري .د کورنۍ ټول غړي يې تعلم يافته دي. هغه پخپله هم ايم اې تاريخ او او ايم اې پوليټيکل سائنس د پېښور يونيورسټۍ نه پاس کړي دي. د تعليم پوره کولو نه وروستو بيا په بنک کښې ملازم شو خو دغه نوکري يې پريښودله او په محکمه بهبود ابادۍ کښې يې نوکري ترلاسه کړه. او هم ددغه محکمې نه د عمر پوره کېدو سره فارغ شولو.
ښاغلی ماټو خان يو ښه تعليم يافته او ترقي خوښونکی انسان دئ. هغه انګريزي ادب ډېر په شوق سره لوستی دئ او دهغې نه متاثره هم دئ.ماټو خان چي کله خپله وړومبۍ افسانه چاپ کړه نو ملګرو او په خصوصي ډول محترم نصرالله خان نصر هغه دې ته مجبور کړلو چي په پښتو ژبه کښې ليکل اوکړي. ځکه چي د هغه وړومبۍ افسانه لوستونکو ډېره خوښه کړې وه. د هغه د وېنا مطابق کله چي د هغه ناولونه خواره شول نو ډېرو خلقو اوکتل او ډېرو خلقو خوښ کړل او ډېرو يې مخالفت اوکړو. ځکه چي د هغه د خوښي موضوع جنسيات ؤ. هغه وايي چي ما دا کوشش کولو چي په پښتنو کښې د ليک لوست رجحان پيدا شي کوم چي ډېر کم ؤ. که چرې موږ دغه دور ته اوګورو نو په مشکله ټول شل(٢٠) نالونه تر دغه وخته نۀ وو چاپ شوي. نو د ماټو خان ناول ليکل د پښتو ادب دپاره يوه لويه ډالۍ وه. د هغه د موضوعاتو سره اختلاف خو کېدای شي ولي دا هم يو حقيقت دئ چي دغه ناولونه ډېر زيات لوستلي شوي ناولونه دي او لويو وړو ډېر په شوق سره لوستلي دي.
دهغه د ناولونو چاپ کېدو نه وروسته ځيني خلقو کوښښ هم کړی وو چي ددغه ناولونو خلاف نور خلق اولمسوي او مخالفت يې اوکړي. تردې چي هغه وايي چي محترم قلندر مومند زما مور ته سوال جواب کړی ؤ چي دا زوی دي منع کړه پښتانه خرابوي. حالانکې د قلندر مومند خپله يوه افسانه'' لرګی'' هم په دغه موضوع شته چي د هغه د افسانو په مجموعه ګجرې کښې په ١٣ تا ٢٥ مخونو چاپ ده. بهر حال ماټوخان وايي چي د مور د خفګان له وېري ما بيا نور څه چاپ نۀ کړل. هغه وايي چي ما د افسانو يوه مجموعه د ''نمک پارو'' په نامه ليکلې وه او تياره وه چي کتابت يې اوکړم او چاپ يې کړم خو بيا مي د خلقو د مخالفت له وجې جراٴ ت اونۀ کړلو. ماټو خان د خپلو افسانو په حقله وايي چي ډېري ښې وې او په ډېرو متنوع موضوع ګانو مي ليکلې وې.
ښاغلی ماټو خان په انګريزي ژبه هم پوره عبور لري او ډېره ښه انګريزي وايي . د هغه وېنا ده چي ما په قران خپل تهيسيز ليکلي وو چي بيا رانه چايوړه اوخبر ترې نه شوم چي څه يې کړل. هغه وايي چي قران هم ماته ياد دئ او ښه مي لوستلی دئ.
د ښاغلي ماټو خان ناولونه
سلطان محمد ماټو خان په هغه زمانه ناول ليكل شروع كړل چي پښتو كښې ناولونه د تعداد په لحاظ ډېر كم ليكلې شوي اوبيا دغه موضوع باندي چا قلم نۀ اوچتولو. پښتو ناول لا هغه مځكه نه وه موندلې لكه چي د دې معصر اردو ناول موندلې وه او تر دغه وخته اردو ناول ډېر مخ په وړاندي تلی ؤ.
د ښاغلي سلطان محمد ماټو خان درې ناولونه '' چاودي ښيښه''''انتظار'' او ''هيرې او اديرې'' چاپ شوي او خواره شوي دي. وړومبی ناول ''چاودي ښيښه'' په کال ١٩٦٣ء کښې چاپ او خورشوی ؤ دهغې نه وروستو دويم ناول ''انتظار '' يې په کال ١٩٦٦ء او دريم ناول '' هيرې او ادېرې '' په کال ١٩٧٨ء کښې خورشوی دئ. د دې درې واړو ناولونو موضوعات جنسيات دي او موږ يې په ''تاوکښوناولونو'' کښې راولو.
دغه ناولونه د موضوع او مضمون په لحاظ سره په پښتو ادب کښې نا اشنا ؤ او د دې سيمي او خلقو د مزاج يا داچي دهغه وخت د ډېرو تعليم يافته ليکوالو او لوستونکو د مزاج سره سم نه ؤ نو ځکه يې په ډاګه مخالفت کېدلو خو دموضوع د دلچسپۍ او نوي والي په وجه خلقو په ډېر شوق لوستل. دغه زمانه کښې د پښتو ادب مځکه داسي قسم ناولونو ته سمه نۀ وه نو ځکه ځيني خلقو ورسره مخالفت هم لرلو.
دنړۍ په ټولو ژبو کښې هم دا رنګه تخليقات شتهَ. په اردو ،هندي او انګريزۍ کښې بې شماره داسي نالونه، او افسانې شته. د اردو ژبي نوموړی ليکوال عابد حسن منټو خو ددې قسمه افسانو دپاره شهرت لري. دا ناولونه هم د وخت تېري دپاره دي او هم د اصلاح دپاره دي. ددې ناولونو او افسانو کيسې څه داسي ناشوني نۀ وي. دا هم د انساني نفسياتو،جذباتو او احساساتو د اثر څرګندويه دي.
په دغه موضوع زموږسره يوه بله کيسه چي ځيني ليکوال يې ناول يادوي او د کابل نه په کال ١٩٨٥ء کښې د '' ماه روخې'' په نامه چاپ او خور شوی دئ. د دغه کيسې يا ناول پاى هم په داسي واقعه کېږي چي د ناول هيرو او هيروئن يا ځائ کېږي او همبستر شي. بيا د ښاغلي ماټو خان نه وروستو محترمي حسينه ګل ناول ''ملکه'' هم د دغه موضوع سره مناسبت لري. د حيات روغاني '' نينځک'' اومحترم پروفېسر راز محمد '' عاشو لمر او باران ووري'' هم په دغه موضوع ليکل کړي دي. دا وروستی ناول يو نفسياتي ناول دئ. او ليکوال چونکه ماهر نفسيات ؤ نو هغه ډېر په ښه شان د''عاشو'' نفسياتي تجزيه وړاندي کړې ده. او په هغې يې د ماحول اثر او اغيزې ښودلي دي . اوبيا ورسره يې د انسان جنسي حرص او اعلىٰ اقدار هم لوستونکو ته وړاندي کړي دي. هم دغه شان په'' نينځک'' ناول کښې ښاغلي حيات روغاني د دريم جنس يعني هجړاګانو او بدګانو سره د عامي معاشرې رويه ښودلې ده چي په ښه سترګه ورته څوک نۀ ګوري خو د خپل جنسياتي تسکين دپاره ورسره نر او ښځي يو شان سلوک کوي او هر يو ترې نه خپله خپله فائده اخستل غواړي. په دغه ورستيو ورځو كښې يو نوی ناول ښاغلي صابر شينواري '' باب دئ په بيان دهني مون كښې'' خور كړی دئ چي دموضوع په لحاظ هم دغه رنګ ناولونو ته ورته دئ. د صابر شينواري موضوع په يو لحاظ دلچسپي هم لري.هغه دغه ټول ناول په يو تاثر كښې ليكلی دئ او لكه د افسانې وحدت تاثر هم لري.
ښاغلی سلطان محمد ماټوخان په هغه ښاغليو كښې راځي چي دپښتو ادب ته نوي جهت وركولو تابيا يې كړې وه. د هغه وړومبی ناول د فن په لحاظ كمزوری ؤ او پلاټ يې هم دومره ښه نۀ ؤ. ولي بيا دويم ناول يې دپلاټ،کيسې او كردارونو په لحاظ ښه ؤ او هغه د معاشرې بدۍ او ځيني كردارونه ډېر په ښه توګه ښكاره كړي وو.هيله ده چي نور ښاغلي به هم په نورو متنوعو موضوع ګانو ښكلي ښكلي ناولونه پښتو ادب ته پيرزو كړي.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
د کاپي کولو په صورت کي د دغه ليکني بشپړه لينک او د منبع يادونه حتمي ده.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ