خليل باور
د يو دانا قول دی چي انسان د خپلي ژبي تر شا پټ دی، زۀ حيران يم دې دانا ته چي هغه څنګه د ژبي تر شا پټ انسان وليد او هغه پټ انسان ته دومري هم اندازه نۀ وه چي ما څوک ويني يقيناً به دا وخت هغه دانا هم د خپلي ژبي تر شا پټ ؤ او شا و خوا به يې پټو انسانانو ته کتل، که څه هم دا خيانت دی چي سړی د چا پرده دري وکړي ولي دا داسي عمل دی لکه څوک چي د چا راغلی ليک خلاص کړي او و يې ولولي، خو دا د داناؤ د عادت مجبوري ده چي هر پټ شی ښکاره کوي، په يو دانا او صوفي کښې فرق هم دغه دی چي صوفي هر څه په راز کښې ساتي، راز پوشي کوي او دانا راز پاشي، بهر حال زۀ هغه انسان زيات دانا ګڼم چي د ژبي تر شا پټ دی. ولي چي د ژبي جنګ د توري تر څنګ زيات تباه کن دی، ما په دې جنګ کښې ډېر کورونه ټکړې ټکړې ليدلي دي. ځيني خلګ خو يې دومري خراب کړي دي چي تر څو څو نسله پوري يې له اثره نۀ خلاصېږي لکه پر اېرو شيما باندي چي د ايټم بم اثرات لا د اوس پر راروانو نسلو باندي په سنهري حروفو ليکلي ښکاري، ځکه نو د ژبي له وار څخه د ځان ساتلو يواځينی حل دا دی چي سړی د مورچې رنګه د ژبي تر شا ورته پټ شي، له هغه وروسته که پر چا باندي وار وکړي نو هم چنداني خطره نۀ لري.
ژبه دوه قسمه ده يوه هغه چي د هر چا په خله کښې قيد ده، او له قيده باوجود خپل زهريله اثرات پاشي، خو ځان نۀ ښکاره کوي، د خلګو په نظر خُله ورکړي او خلګ خُلې ته بد رد وايي تاسي به اورېدلي وي چي په جنګ جګړه کښې هر څوک خپل مخالف ته داسي وايي "بس که خوله دي بنده کړه"، چي نور يې خشم زيات شي نو وايي "خُله به دي درماته کړم" او زناني بيا پر دې موقع باندي وايي "خُله دي له تورو خاورو ډکه سه"، حالانکې سازش ټول د ژبي وي.
بل قسم د ژبي هغه چي په هوا کښې سفر کوي، کوم ته چي په انګرېزي کښې Language وايي. د دې مثال د هغه تير دی کوم چي له کمان څخه وتلی وي. دا تير څوک زخمي کولای هم شي ښکار هم کولای شي، او دغسي بېکاره هم ثابتېدی شي، ځکه خو پاخه ښکاريان وايي چي همېشه تير پر داسي نوني ايله کوه چي نۀ خو ضائع ځي نۀ چاته د شکايت موقع په لاس ورکوي او هغه هدف صحيح وولي کوم چي مقصود وي، خو د دې دپاره چي د څومري رياضت ضرورت دی هغه د چا د وس کار نۀ دی ځکه خو وايي چي خاموشي عبادت دی.
د ژبي جادو ټوله نړۍ په خپله غېږه کښې نيولې ده، ډېر ملکونه او قومونه د دغي پر بنياد باندي جوړېږي او ورانېږي، خو دريمه نړۍ يا پسمانده ملکونه کوم چي ځانو ته د مذهب نمائندګان يا د رواياتو محافظان وايي د هغو دپاره خو ژبه داسي ده لکه خپسکه چي پر ناسته وي د دوی په ګمان خو دوی اواز پورته کوي خو څوک يې نۀ اوري، دلته د ښه و بد اعلٰی و ادنٰی معيار ژبه ده. مثلاً که دي انګرېزي ويله نو تۀ د هر شي د سليکټ کولو او ريجکټ کولو حق لرې ځکه خو د ټي وي په هر اشتهار کښې راځي، "اميرېکن ايوارډ يافته" که دي فارسي ويله نو تۀ د اعلٰی رواياتو امين او مهذب انسان يې. که دي اردو ويله نو تۀ اهل زبان يې نور ټول نا اهل زبان دي پاته سوه پښتو، پښتو خو هسي هم د دوژخ ژبه ده، خو حمزه بابا له پښتو سره جنت ته ځي، کېدای شي هغه ته يو لاره معلومه وي. تر کومه حده چي زما معلومات دي، هلته چور دروازې نسته خو بيا هم د حمزه بابا درک معلومول احطياتاً ښۀ دی.
تاسي به دا فتوا اورېدلې وي چي انسان حيوان ناطق دی که پر دې فتوا باندي د الجبرې کتاب وکتل شي نو حل بې داسي راووځي چي حيوان + د نطق صفت = انسان، که څه هم دا فتوا پر انسان باندي بالجبر تپل شوې ده خو په دې کښې تر ټولو لوی لاس د بشري علومو د استادانو دی او دا هم تاسي ته معلومه ده چي د استاد له رائي سره اختلاف که ګناه کبيره نۀ ده نو تر دې کمه هم نه ده خو زما له دې رايي سره اختلاف سته. د کرېډټ يا سټيټس پر بنياد نۀ. بلکې اصولي اختلاف. د بشري حقوقو د يو علمبردار په حېث دا پوښتنه خپل پيدائشي حق ګڼم چي هغه وګړي چي د نطق له صفت څخه محرومه دي بعض خبري نۀ شي کولای ايا هغه د انسان ګڼلو مستحق نۀ دی؟ او که نه دی نو په دې کښې د هغو څه قصور دی محروم خو محروم وي هغه که له مورنۍ ژبي وي که له پلارنۍ د خپلي ژبي دپاره اواز نۀ شي پورته کولای ولي چي په داسي ټولنه کښې چېري چي نۀ ده جمهوريت خدوخال ښکاره وي او نۀ د مذهب حدوحال. نو هتله خو د ژبي دپاره اواز پورته کول د غدارۍ تمغه حاصلول دی. ځکه نو هغه څوک ډېر په امان دی چي له سره د سماعت، بصارت او قرات له نعمته محرومه دی، ځني امن دوسته خلګ خو د درې واړو نعمتونو له لرلو باوجود له پاليسۍ څخه کار اخلي او د صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ په مصداق شي، د دې ژوندي مثال زموږ د صوبې د اسمبلۍ هغه غړی دی چي په خپل ټول دور کښې يې يوه خبره هم نۀ وه کړې، اميد سته چي بيا که اليکشن وشي نو هغه به بيا کاميابه شي هغه ځکه چي زموږ خلګ ډېر امن دوسته دي، داسي نمائنده نۀ خوښوي چي هغه د ژبي اسلحه استعمالوي پای استعمالولای شي، بلکې داسي څوک چي عمر يې د ژبي تر شا څه بلکې د سکول تر شا هم تېر کړی وي، زما له ارباب اقتدار څخه اپيل دی چي د دغه امن دوسته ممبر نوم دي په ګينيز بک اف ورډ کښې شامل کړي.